انواع چای سنتی و خواص آن‌ها

آنچه در این یادداشت می‌خوانید:

• منظور از چای سنتی چیست؟
• جایگاه چای سنتی در بین ایرانیان
• انواع چای سنتی
• شیوه دم‌آوری چای سنتی
• خواص چای سنتی

کسانی که طعم و عطر چای سنتی را چشیده‌اند، هرگز حاضر نیستند آن را با عطر و مزۀ چای دیگری جایگزین کنند. در ایران انواع چای سنتی وجود دارد که براساس خواص چای سنتی از آن‌ها در مراسم‌های مختلفی استفاده می‌شود.
چای سرگل دستی و سنتی ایرانی به‌صورت دستچین از جوانه‌های تازه برگ در مزارع چای بهاره تهیه می‌شود. چای گیاهی سنتی در ایران نیز از بهترین گیاهان در ارتفاعات و دامنه‌های کوهستانی حاصل می‌شوند.
فرآوری دستی این گیاهان موجب می‌شود تا فعل و انفعلات شیمایی به حداقل برسد و محصولی ارگانیک و بدون هیچ افزودنی در اختیار مصرف‌کنندگان قرار گیرد.

منظور از چای سنتی چیست؟

زمانی که صحبت از چای سنتی می‌کنیم باید به دیدگاه‌های مختلفی توجه کنیم:

1. برخی از افراد، سنتی بودن چای را در فرآیند جمع‌آوری، فرآوری و خشک کردن آن می‌دانند؛
2. برخی از افراد نحوۀ دم‌آوری چای سنتی و سرو آن را بخشی از چای سنتی می‌دانند؛
3. عده‌ای دیگر نیز منظورشان از چای‌های سنتی، دمنوش‌هایی است که از قدیم‌الایام در مناطق مختلف ایران مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.

در این مقاله ما سعی می‌کنیم به تمامی دیدگاه‌های فوق اشاره کنیم و به معرفی انواع چای‌های سنتی بپردازیم که از دیرباز ایرانیان از آن‌ها استفاده می‌کرده‌اند.

جایگاه چای سنتی در بین ایرانیان

در چند سال اخیر شاهد این بوده‌ایم که انواع نوشیدنی‌های سرد و گرم از نقاط مختلف جهان وارد بازار شده‌اند. انواع قهوه‌ها، چای‌ها، نسکافه و.. از جمله نوشیدنی‌هایی بوده‌اند که توانسته‌اند در بین ایرانیان طرفدارانی را به‌دست آورند.
اما با این همه، هنوز کمتر ایرانی را می‌توان پیدا کرد که به چای سنتی ایرانی که در قوری و سماور تهیه می‌شود و در نعلبکی و استکان به مهمانان تعارف می‌شود علاقه‌ای نداشته باشد.

انواع چای سنتی

طعم و عطر چای سنتی را کمتر کسی فراموش خواهد کرد. نوستالژیک بودن این چای در کنار خواص گیاهی موجب شده تا افراد بسیاری هنوز هم به دنبال تهیه و خرید چای سنتی باشند:

1-چای سیاه سنتی

قدمت کاشت چای در ایران به صدها سال پیش می‌رسد. چای سیاه ایرانی با توجه به اینکه در مزارع به‌صورت ارگانیک کاشت می‌شود دارای مواد مغذی است. در ایران انواع چای سیاه مورد استفاده قرار می‌گیرند:
• چای سرگل بهاره: این چای از جوانه‌های تازه روییده درخت چای در فصل بهار تهیه می‌شود. عطر و مزه این چای در زمان دم کردن فضای خانه را پُر می‌کند؛
• چای قلم: از برگ‌های درشت چای برای تهیه این محصول استفاده می‌شود. درشتی برگ، موجب رنگ‌دهی بیشتر آن می‌شود. استفاده از چای قلم در مهمانی‌ها به خصوص مراسم خواستگاری سنتی مرسوم است؛
• چای شکسته ممتاز: مخلوطی از چای قلم و سرگل است. رنگ بی‌نظیر در کنار عطر مطبوع چای ممتاز آن را به یکی از انواع چای سنتی پرطرفدار ایرانی تبدیل کرده است.

2-چای سبز ایرانی

هر چند مصرف چای سبز بیشتر در هند و چین مرسوم بوده است، اما ایرانیان نیز از چای سبز که برگ‌های آن بدون تخمیر خشک می‌شوند برای مصارف دارویی استفاده می‌کرده‌اند.
امروزه چای سبز ایرانی با عطر و طعم خوبی که دارد به‌عنوان یک چای چربی‌سوز مورد توجه قرار گرفته است. چای سبز ایرانی به نسبت نمونه‌های چینی یا هندی گَس نبوده و تلخی کمتری دارد.

3-انواع چای‌های گیاهی سنتی

امکان ندارد که صحبت از چای سنتی شود و به یاد دمنوش‌های گیاهی ایرانی نباشیم. ایران کشوری 4 فصل است که در هر منطقه آب و هوایی، انواع گیاهان دارویی رشد می‌کنند. از قدیم این گیاهان برای مصارف دارویی یا چای سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. برخی از این چای‌های سنتی که دارای مزایا و خواص زیادی هستند عبارتند از:
بابونه، گل گاو زبان، گزنه، نعناع یا پونه، چای کوهی، چای سرخ، بهار نارنج، رازیانه، آویشن، بادرنجبویه، بومادران، زنجبیل، دارچین، زعفران، گل محمدی، گل ختمی، کاکوتی و..

4-انواع چای‌های میوه‌ای

وجود باغات میوه در ایران موجب شده تا انواع چای سنتی با میوه‌های مختلف تهیه شود. چای‌هایی نظیر: چای بهشت (ترکیبی از چند میوه)، چای آلبالو، چای سیب، عناب و..

شیوه دم‌آوری چای سنتی

حفظ خواص چای سنتی در نحوۀ دم کردن آن تاثیر دارد. اگر چای گیاهی را به‌صورت فله تهیه می‌کنید بهتر است آن را در محیط خشک نگهداری کنید. قبل از مصرف، مقداری از چای را در داخل قوری حاوی آب جوش بریزید.
در چای‌های سنتی به‌خصوص چای گیاهی دمای آب نباید بیش از 80 درجه سانتی‌گراد باشد. بهتر است قوری را بر روی حرارت مستقیم قرار ندهیم و تنها با گذاشتن درب آن، اجازه دهیم تا چای در داخل آب جوش به مدت 5 تا 10 دقیقه دم بکشد. توجه داشته باشید که جوشیدن چای سنتی در قوری موجب از بین رفتن مزایا و خواص آن می‌شود.

خواص چای سنتی

هر نوع از چای دارای خواص مختص به خود است. اگر قصد دارید تا از نوشیدنی خود بیشترین بهره را ببرید به مزایا و معایب چای سنتی توجه کنید. برخی از خواص چای سنتی عبارت‌اند از:

• ارگانیک بودن: این نوع چای به‌صورت طبیعی کاشت، داشت و برداشت می‌شود، بنابراین کاملا طبیعی است؛
• حفظ مواد معدنی و مغزی: انواع چای سنتی دارای بیشترین مواد مغذی برای بدن هستند؛
• درمان بیماری‌ها: چای‌های سنتی گیاهی دارای خواص متعددی برای درمان بیماری‌های مختلف هستند.
از معایب چای سنتی این است که استفادۀ بیش از حد آن، موجب عوارضی در بدن می‌شود. به همین دلیل انواع چای سنتی را باید 3 تا 4 دفعه در هفته بیشتر مصرف نکنیم.

سخن پایانی

استفاده از چای سنتی در بین ایرانی‌ها هنوز رایج است. خواص چای سنتی موجب شده تا شاهد تهیۀ انواع چای سنتی براساس ذائقه‌های مختلف در ایران باشیم.