انواع چای سنتی، سفری به سرزمین طعم ها، سلامتی و خواص آن‌ها

چای سنتی، نوشیدنی محبوب و پرطرفداری است که از دیرباز در فرهنگ ها و تمدن های مختلف جایگاه ویژه ای داشته است. این نوشیدنی گوارا، با سابقه ای بیش از صدها سال، نه تنها طعم دلنشینی دارد، بلکه خواص سلامتی بی شماری را نیز به همراه دارد.

کسانی که طعم و عطر این چای را چشیده‌اند، هرگز حاضر نیستند آن را با عطر و مزۀ چای دیگری جایگزین کنند. در ایران انواع چای سنتی وجود دارد که براساس خواص چای سنتی از آن‌ها در مراسم‌های مختلفی استفاده می‌شود.
چای سرگل دستی و سنتی ایرانی به‌صورت دستچین از جوانه‌های تازه برگ در مزارع چای بهاره تهیه می‌شود. چای گیاهی سنتی در ایران نیز از بهترین گیاهان در ارتفاعات و دامنه‌های کوهستانی حاصل می‌شوند.

فرآوری دستی این گیاهان موجب می‌شود تا فعل و انفعلات شیمایی به حداقل برسد و محصولی ارگانیک و بدون هیچ افزودنی در اختیار مصرف‌کنندگان قرار گیرد.

(این مطلب در تاریخ ۱۴۰۳/۰۴/۰۵ به روز رسانی شده است.)

آنچه در این یادداشت می‌خوانید:

• منظور از چای‌سنتی چیست؟
• جایگاه چای‌سنتی در بین ایرانیان
• انواع چای سنتی
• شیوه دم‌آوری چای‌سنتی
• خواص چای‌سنتی

منظور از چای سنتی چیست؟

امروزه، انواع مختلفی از چای سنتی در سراسر جهان وجود دارد، از چای سبز و سیاه گرفته تا چای میوه ای و دمنوش های گیاهی. هر کدام از این چای ها طعم و خواص منحصر به فرد خود را دارند.

نقل قول از دکتر دیوید ویلیامز، متخصص تغذیه و نویسنده مشهور آمریکایی:

“چای سنتی یک نوشیدنی قدرتمند و سرشار از آنتی اکسیدان است که می تواند به جلوگیری از بیماری های مزمن و حفظ سلامتی کمک کند.”

دکتر ویلیامز در کتاب خود با عنوان “چای برای سلامتی” به فواید متعدد چای سنتی می پردازد و آن را به عنوان بخش مهمی از یک رژیم غذایی سالم معرفی می کند.

او در ادامه می گوید: “انواع مختلفی از چای سنتی وجود دارد، بنابراین می توانید چای مناسب سلیقه و نیازهای خود را پیدا کنید.من به شما توصیه می کنم هر روز چای سنتی بنوشید و از فواید بی نظیر آن بهره مند شوید.”

زمانی که صحبت از چای سنتی می‌کنیم باید به دیدگاه‌های مختلفی توجه کنیم:

1. برخی، سنتی بودن چای را در فرآیند جمع‌آوری، فرآوری و خشک کردن آن می‌دانند؛
2. گروهی از افراد نحوۀ دم‌آوری این چای و سرو آن را بخشی از چای سنتی می‌دانند؛
3. عده‌ای دیگر نیز منظورشان از این چای ها، دمنوش‌هایی است که از قدیم‌الایام در مناطق مختلف ایران مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.

در این مقاله ما سعی می‌کنیم به تمامی دیدگاه‌های فوق اشاره کنیم و به معرفی انواع چای‌های سنتی بپردازیم که از دیرباز ایرانیان از آن‌ها استفاده می‌کرده‌اند.

جایگاه چای سنتی در بین ایرانیان

در چند سال اخیر شاهد این بوده‌ایم که انواع نوشیدنی‌های سرد و گرم از نقاط مختلف جهان وارد بازار شده‌اند. انواع قهوه‌ها، چای‌ها، نسکافه و… از جمله نوشیدنی‌هایی بوده‌اند که توانسته‌اند در بین ایرانیان طرفدارانی را به‌دست آورند.
اما با این همه، هنوز کمتر ایرانی را می‌توان پیدا کرد که به چای سنتی ایرانی که در قوری و سماور تهیه می‌شود و در نعلبکی و استکان به مهمانان تعارف می‌شود علاقه‌ای نداشته باشد.

انواع چای سنتی

طعم و عطر چای سنتی را کمتر کسی فراموش خواهد کرد. نوستالژیک بودن این چای در کنار خواص گیاهی موجب شده تا افراد بسیاری هنوز هم به دنبال تهیه و خرید چای سنتی باشند.

انواع مختلفی از این چای وجود دارد، از جمله:

• سبز: چای سبز کمترین میزان اکسیداسیون را دارد و به همین دلیل، از خواص آنتی اکسیدانی بالایی برخوردار است.
• سیاه: چای سیاه کاملاً اکسیداسیون می‌شود و طعم قوی‌تری نسبت به چای سبز دارد.
• سفید: چای سفید از جوانه ها و برگ های بسیار نازک گیاه چای تهیه می شود و کمترین میزان فرآوری را دارد.
• اولانگ: چای اولانگ بین چای سبز و چای سیاه از نظر میزان اکسیداسیون قرار دارد.

1-چای سیاه سنتی

قدمت کاشت چای در ایران به صدها سال پیش می‌رسد. چای سیاه ایرانی با توجه به اینکه در مزارع به‌صورت ارگانیک کاشت می‌شود دارای مواد مغذی است. در ایران انواع چای سیاه مورد استفاده قرار می‌گیرند:
• سرگل بهاره: این چای از جوانه‌های تازه روییده درخت چای در فصل بهار تهیه می‌شود. عطر و مزه این چای در زمان دم کردن فضای خانه را پُر می‌کند؛
• چای قلم: از برگ‌های درشت چای برای تهیه این محصول استفاده می‌شود. درشتی برگ، موجب رنگ‌دهی بیشتر آن می‌شود. استفاده از چای قلم در مهمانی‌ها به خصوص مراسم خواستگاری سنتی مرسوم است؛
• شکسته ممتاز: مخلوطی از چای قلم و سرگل است. رنگ بی‌نظیر در کنار عطر مطبوع چای ممتاز آن را به یکی از انواع چای سنتی پرطرفدار ایرانی تبدیل کرده است.

2-چای سبز ایرانی

هر چند مصرف چای سبز بیشتر در هند و چین مرسوم بوده است، اما ایرانیان نیز از چای سبز که برگ‌های آن بدون تخمیر خشک می‌شوند برای مصارف دارویی استفاده می‌کرده‌اند.
امروزه چای سبز ایرانی با عطر و طعم خوبی که دارد به‌عنوان یک چای چربی‌سوز مورد توجه قرار گرفته است. چای سبز ایرانی به نسبت نمونه‌های چینی یا هندی گَس نبوده و تلخی کمتری دارد.

3- انواع چای‌های گیاهی سنتی

امکان ندارد که صحبت از چای سنتی شود و به یاد دمنوش‌های گیاهی ایرانی نباشیم. ایران کشوری 4 فصل است که در هر منطقه آب و هوایی، انواع گیاهان دارویی رشد می‌کنند. از قدیم این گیاهان برای مصارف دارویی یا این چای مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.

برخی از این چای‌های سنتی که دارای مزایا و خواص زیادی هستند عبارتند از:
بابونه، گل گاو زبان، گزنه، نعناع یا پونه، چای کوهی، چای سرخ، بهار نارنج، رازیانه، آویشن، بادرنجبویه، بومادران، زنجبیل، دارچین، زعفران، گل محمدی، گل ختمی، کاکوتی و..

4-انواع چای‌های میوه‌ای

وجود باغات میوه در ایران موجب شده تا انواع چای سنتی با میوه‌های مختلف تهیه شود. چای‌هایی نظیر: چای بهشت (ترکیبی از چند میوه)، چای آلبالو، چای سیب، عناب و..

شیوه دم‌ آوری چای سنتی

حفظ خواص این چای در نحوۀ دم کردن آن تاثیر دارد. اگر چای گیاهی را به‌صورت فله تهیه می‌کنید بهتر است آن را در محیط خشک نگهداری کنید. قبل از مصرف، مقداری از چای را در داخل قوری حاوی آب جوش بریزید.
در چای‌های‌ سنتی به‌خصوص چای گیاهی دمای آب نباید بیش از 80 درجه سانتی‌گراد باشد. بهتر است قوری را بر روی حرارت مستقیم قرار ندهیم و تنها با گذاشتن درب آن، اجازه دهیم تا چای در داخل آب جوش به مدت 5 تا 10 دقیقه دم بکشد. توجه داشته باشید که جوشیدن این چای در قوری موجب از بین رفتن مزایا و خواص آن می‌شود.

خواص چای سنتی

مطالعات علمی متعددی فواید بی‌نظیر این چای را به اثبات رسانده‌اند. از جمله این فواید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تقویت سیستم ایمنی بدن: چای‌سنتی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها است که به تقویت سیستم ایمنی بدن و مبارزه با عفونت‌ها کمک می‌کنند.
• کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی: این چای به بهبود عملکرد عروق و کاهش فشار خون کمک می‌کند و از این طریق خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را کاهش می‌دهد.
• پیشگیری از سرطان: آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این چای می‌توانند به خنثی کردن رادیکال‌های آزاد که عامل اصلی سرطان هستند، کمک کنند.
• بهبود عملکرد مغز: چای‌سنتی به افزایش جریان خون در مغز و بهبود عملکرد شناختی کمک می‌کند.
• کاهش استرس و اضطراب: چای‌سنتی دارای خواص آرامش‌بخش است که می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب کمک کند.
• افزایش طول عمر: مطالعات نشان داده‌اند که مصرف منظم چای‌سنتی می‌تواند به افزایش طول عمر کمک کند.

علاوه بر این موارد، این چای فواید دیگری مانند سم‌زدایی بدن، تنظیم قند خون، بهبود سلامت پوست و مو و تقویت استخوان‌ها را نیز دارد.

نکته: برای بهره‌مندی از فواید این چای، بهتر است از چای‌های سنتی ارگانیک و بدون فرآوری استفاده کنید و از افزودن شکر و سایر شیرین‌کننده‌ها به آن خودداری کنید.

هر نوع از چای دارای خواص مختص به خود است. اگر قصد دارید تا از نوشیدنی خود بیشترین بهره را ببرید به مزایا و معایب چای‌سنتی توجه کنید. برخی از خواص چای سنتی عبارت‌اند از:

• ارگانیک بودن: این نوع چای به‌صورت طبیعی کاشت، داشت و برداشت می‌شود، بنابراین کاملا طبیعی است؛
• حفظ مواد معدنی و مغزی: انواع این چای دارای بیشترین مواد مغذی برای بدن هستند؛
• درمان بیماری‌ها: چای‌های سنتی گیاهی دارای خواص متعددی برای درمان بیماری‌های مختلف هستند.
از معایب چای سنتی این است که استفادۀ بیش از حد آن، موجب عوارضی در بدن می‌شود. به همین دلیل انواع این چای را باید 3 تا 4 دفعه در هفته بیشتر مصرف نکنیم.

آمار مصرف سالانه چای سنتی در جهان:

چای دومین نوشیدنی پرمصرف در جهان پس از آب است و چای سنتی سهم قابل توجهی از این مصرف را به خود اختصاص می‌دهد.

بر اساس آمار سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، در سال 2021 میلادی، بالغ بر 6 میلیون و 400 هزار تن چایدر کل جهان مصرف شده است.

از این میزان، حدود 3 میلیون و 200 هزار تن به مصرف چای سنتی اختصاص داشته است.

کشورهای پیشرو در مصرف این چای عبارتند از:

• ترکیه: با سرانه مصرف سالانه 4.5 کیلوگرم در هر نفر
• ایرلند: با سرانه مصرف سالانه 3.2 کیلوگرم در هر نفر
• بریتانیا: با سرانه مصرف سالانه 2.6 کیلوگرم در هر نفر
• روسیه: با سرانه مصرف سالانه 1.4 کیلوگرم در هر نفر
• ایران: با سرانه مصرف سالانه 1.3 کیلوگرم در هر نفر

ایران یکی از تولیدکنندگان چای در جهان است و سالانه حدود 100 هزار تن چای در کشور تولید می‌شود.

سخن پایانی

چای سنتی، نوشیدنی کهن و اصیل، با عطر و طعمی دلنشین و خواص سلامتی بی نظیر، نه تنها در فرهنگ ایرانی، بلکه در فرهنگ های سراسر جهان جایگاه ویژه ای دارد.

سفر به دنیای چای ها، سفری به سرزمین سلامتی، طعم و آرامش است. از تقویت سیستم ایمنی بدن تا کاهش استرس و اضطراب و افزایش طول عمر، چای سنتی گنجینه ای از فواید را در فنجان شما به ارمغان می آورد.

با نوشیدن روزانه انواع چای، به بدن خود هدیه ای ارزشمند سلامتی و شادابی تقدیم کنید.

سوالات متداول:

چای‌ سنتی چیست؟

نوعی از چای گفته می‌شود که از برگ‌های گیاه Camellia sinensis تهیه می‌شود و فرآیند اکسیداسیون کامل را طی نمی‌کند. این چای انواع مختلفی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به چای سبز، چای سیاه، چای سفید و چای اولانگ اشاره کرد.

چه مقدار چای سنتی باید در روز بنوشیم؟

میزان مصرف چای در روز به عوامل مختلفی مانند سن، سلامتی و سبک زندگی شما بستگی دارد. به طور کلی، نوشیدن 3 تا 5 فنجان چای‌سنتی در روز برای اکثر افراد بی خطر است.

آیا چای ‌سنتی برای همه افراد مناسب است؟

چای برای اکثر افراد بی خطر است. با این حال، اگر باردار هستید، شیرده هستید یا به کافئین حساسیت دارید، بهتر است قبل از مصرف این چای با پزشک خود مشورت کنید.